حدیث شناسی مقارن

سخن دانشگاه 15

پیشگفتار 17

فصل اول: مبانی حدیث‌شناسی: 21

درس 1: هندسۀ دانش‌های حدیثی 24

اهداف درس 24

درآمد 24

سنت و حدیث 24

سند و متن 25

هندسه دانش‌های حدیثی 26

دانش‌های حدیثی از نگاه شیعه 27

دانش‌های حدیثی از نگاه اهل سنت 29

دانش تاریخ حدیث 31

کتاب‌های تاریخ حدیث 32

دانش مصطلح الحدیث 34

کتاب‌های مصطلح الحدیث 35

دانش رجال و سندشناسی 36

دانش فقه‌ الحدیث 37

دانش نقد و آسیب‌شناسی حدیث 39

پرسش و پژوهش ‌ 41

درس 2: مبانی حدیث‌شناسی مشترک فریقین 42

اهداف درس 42

درآمد 42

مبانی مشترک 43

اعتبار گفتار و رفتار پیامبر 9 43

سازگاری درونی احادیث 48

زبان عرفی حدیث 49

لزوم اعتبارسنجی حدیث 53

کاربست حدیث در دانش‌های دینی 55

پرسش و پژوهش 59

درس 3: مبانی حدیث‌شناسی غیرمشترک ـ مبانی ویژۀ شیعه 60

اهداف درس 60

درآمد 60

اعتبار گفتار و رفتار اهل بیت پیامبر9 60

دلیل‌های اعتبار گفتار و رفتار اهل بیت7 61

وجود احادیث تقیه‌‌ای 72

پرسش و پژوهش 74

درس 4: مبانی حدیث‌شناسی غیرمشترک ـ مبانی ویژۀ اهل سنت 75

اهداف درس 75

درآمد 75

اعتبار گفتار و رفتار صحابه 75

دلیل‌های اهل سنت بر عدالت صحابه 79

أ. قرآن کریم 79

ب. حدیث 81

ج. اجماع 82

د. تحلیل عقلی 83

نقد دلیل‌های عدالت صحابه 83

دلیل‌های عدم عدالت صحابه 88

أ. قرآن کریم 88

ب. سنّت پیامبر9 90

ج. تاریخ روشن 91

د. استدلال عقلایی 94

پرسش و پژوهش 95

فصل دوم: منابع و تاریخ حدیث: 97

درس 5: پیدایش و نگارش حدیث شیعه ‌ 100

اهداف درس 100

درآمد 100

روزگار پیامبر 9 100

میراث حدیثی پیامبر 9 101

میراث حدیثی فاطمه زهرا 3 103

دوران امیر مؤمنان7 105

روزگار حسنین8 108

دوران امام سجّاد 7 109

عصر صادقین8 110

روزگار امامان متأخر: 114

پرسش و پژوهش 116

کارگاه 1: نخستین کتاب‌‌های بزرگ حدیث شیعه: المحاسن و بصائر الدرجات 117

المحاسن 117

محتوای کتاب 117

بصائر الدرجات فى فضائل آل محمد9 121

محتواى کتاب 121

تکالیف کارگاه 123

درس 6: پیدایش و نگارش حدیث اهل سنت ‌ 124

اهداف درس 124

درآمد 124

آغاز نگارش حدیث 125

منع از نگارش حدیث 127

فرمان نگارش و تدوین حدیث 130

استمرار نگارش و تدوین حدیث 131

سبک‌های تدوین حدیث 133

نکته 136

پرسش و پژوهش 136

کارگاه 2: نخستین جوامع حدیثی اهل سنت... 137

مُصَنَّف عبدالرزّاق 138

باب فضل الصفّ الأول 139

مصنَّف ابن ابی شیبة 140

باب 9: من کره صیام رمضان فی السفر 141

تکالیف کارگاه 144

درس 7: منابع متقدم حدیث شیعه ـ الکافی 145

اهداف درس 145

درآمد 145

الگوی معرّفی کتاب 147

هویت و تبار کلینی 147

شخصیت علمی مؤلّف 148

انگیزه مؤلف 151

کتاب کافی 151

ویژگی‌های کافی 153

تأثیر بر دیگر کتاب ها 156

نکته ها 157

پرسش و پژوهش 161

درس 8: منابع متقدم حدیث شیعه ـ الفقیه، التهذیب و الاستبصار ‌ 162

اهداف درس 162

درآمد 162

شیخ صدوق 163

کتاب من لایحضره الفقیه 165

انگیزه تألیف 165

اعتبار کتاب 166

شیخ طوسی و دو جامع حدیثی وی 168

تهذیب الاحکام 171

انگیزۀ تألیف 171

شیوۀ نگارش و تدوین تهذیب 172

الاستبصار فیما اختلف من الاخبار 174

پرسش و پژوهش 176

درس 9: منابع متقدم حدیث اهل سنت ـ مسند ابن‌حنبل و صحیح بخاری و مسلم 177

اهداف درس 177

درآمد 177

مسندنویسی 178

مسند احمد بن‌حنبل 178

صحیح نگاری 181

صحیحین 182

صحیح بخاری 183

أ. ساختار کتاب 185

ب. جایگاه صحیح بخاری 186

صحیح مسلم 188

نکته: کتاب‌های شش‌گانه 189

پرسش و پژوهش 190

درس 10: سنن اربعه 191

اهداف درس 191

درآمد 191

تعریف سنن 192

سُنَن چهارگانه 192

سنن ابی‌داود 193

ساختار کتاب 194

سنن تِرمِذی 195

سنن نَسایی 196

شروط نسائی 198

سُنَن ابن‌ماجه 198

جایگاه سنن ابن‌ماجه 200

پرسش و پژوهش 201

کارگاه 3: رؤیت خدا در الکافی و صحیح بخاری 202

صحیح بخاری 203

الکافی 204

تکالیف کارگاه 208

درس 11: جوامع حدیثی متأخر شیعه: الوافی و وسائل الشیعة 209

اهداف درس 209

درآمد 209

فیض کاشانى 210

تألیفات فیض 210

الوافى 211

شیوه تدوین 212

ویژگی‌های وافی 214

شیخ حرّ عاملی 218

وسائل الشیعه 219

انگیزه تألیف 220

اعتبار کتاب 221

ضمیمه: مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل 224

پرسش و پژوهش 226

درس 12: جوامع حدیثی متأخر شیعه ـ بحار الانوار 227

اهداف درس 227

درآمد 227

علامۀ مجلسى 227

بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار: 230

انگیزۀ تألیف 231

فرآیند تدوین 232

شیوۀ گزارش روایات 235

منابع بحار الانوار 237

اعتبار منابع 239

ویژگی‌های بحار الانوار 240

أ. جامعیت و گستردگی 240

ب. آوردن اختلاف نسخه و تصحیف‌ها 241

ج. آوردن روایات مشابه ومختلف ومعارض 241

د. تبیین روایات 242

پرسش و پژوهش 244

کارگاه 4: بررسی توصیفی دانشنامۀ قرآن و حدیث 245

آوردن حدیث در کنار قرآن 245

روشمند بودن 245

جامعیت توأم با اختصار 246

مستند بودن 246

دستهبندى درختى 246

تحلیل و جمعبندى 246

بخشی از دانشنامۀ قرآن و حدیث: گشادهرویى و خوشرویى 247

تکالیف کارگاه 252

درس 13: جوامع متأخر اهل سنت ـ کنز العمال و نضرة النعیم 253

اهداف درس 253

درآمد 253

جوامع حدیثی اهل سنت 253

سیوطی و جوامع سه گانه 255

متقی هندی و کنز العمال 257

انگیزه و فرآیند نگارش 258

ساختار کتاب 260

نضرة النعیم 263

زمینه و انگیزه تألیف 264

ساختار و ویژگی‌های کتاب 265

پرسش و پژوهش 268

فصل سوم: فهم و نقد حدیث: 269

درس 14: غریب الحدیث 272

اهداف درس 272

درآمد 272

معنای غریب الحدیث 273

تفاوت «غریب الحدیث» و «حدیث غریب» 274

زمینۀ پیدایش غریب الحدیث 274

تفاوت کتاب‌های غریب الحدیث و لغت نامه‌ها 276

کتاب‌های غریب الحدیث 277

الف: نگاشته‌های اهل سنت 278

ب: نگاشته‌های شیعی 281

کتاب‌های شرح حدیث 283

پرسش و پژوهش 284

کارگاه 5: دو منبع پرکاربرد غریب الحدیث: النهایة و مجمع البحرین 285

النهایة فی غریب الحدیث و الأثر 5: 98 286

«نفق».. 286

«نفل».. 287

(نفه)... 289

مجمع البحرین 289

(أشب). 290

(ألب).. 290

(أنب).. 290

(أوب).. 290

تکالیف کارگاه 291

درس 15: مشکل الحدیث ‌ 293

اهداف درس 293

درآمد 293

تعریف مشکل الحدیث 294

نسبی بودن مشکل الحدیث 296

زمینه‌های پیدایش مشکل 297

علو مضمون 297

ظرفیت محدود مخاطب 299

دوری از فضای صدور 300

جدایی از سبب ورود 302

آسیب‌های دامن‌گیر حدیث 303

پیش‌فر‌ض‌ها و باورهای پیشین 305

تعارض روایات 306

راه حل مشکل 307

برای مطالعه: کتاب‌های مشکل الحدیث 308

1: معانی الاخبار 308

باب معنى قول علی بن الحسین7: «ویل لمن غلبت آحاده أعشاره» 309

باب معنى قول العالم ع عورة المؤمن على المؤمن حرام 309

2: مصابیح الانوار 310

3: مشکل الآثار 310

4: مشکل الحدیث و بیانه 311

پرسش و پژوهش 312

کارگاه 6: شرح حدیث 313

کتاب‌های شرح حدیث 314

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول 315

فتح الباری بشرح صحیح البخاری 321

تکالیف کارگاه 327

درس 16: اختلاف حدیث ‌ 328

اهداف درس 328

درآمد 328

نیاز به دانش اختلاف حدیث 329

زمینههای پیدایش اختلاف 330

پرسش‌های متفاوت 331

نَسخ 333

تقیّه 335

شمار احادیث تقیّه‌ای 336

حدیثسازى 339

مرحله نخست: جمع عرفی 340

مرحله دوم:حفظ و حذف 341

أ. موافقت با قرآن 341

ب. موافقت با سنّت نبوى 342

ج. جدید و متأخر بودن 342

د. صفات راوى 343

هـ. شهرت روایى 344

و. مخالفت با فتاوى رسمى 344

مرحله سوم: احتیاط یا تخییر 345

پرسش و پژوهش 347

کارگاه 7: اختلاف حدیث 348

اختلاف الحدیث 348

تأویل مختلف الحدیث 349

اسباب اختلاف الحدیث 351

تکالیف کارگاه 353

درس 17: زمینه‌های و گونه‌های نقد حدیث 354

اهداف درس 354

درآمد 354

معنا و گونه‌های نقد حدیث 354

زمینۀ نقد حدیث 355

پیشینۀ نقد حدیث 356

نقد سندی حدیث 356

گسستگی سند 357

ضعف مأخذ 359

اقرار راوی 360

تکذیب صریح 362

انکار راویان 364

نیافتن محدثان 365

پرسش و پژوهش ‌ 367

درس 18: معیارهای نقد محتوایی حدیث ‌ 368

اهداف درس 368

درآمد 368

معیارهاى نقد محتوایی 368

قرآن..... 369

سنّت... 371

مسلّمات دینى 373

عقل.... ...... 375

حسّ و تجربه 379

علم قطعى 379

تاریخ معتبر 381

پرسش و پژوهش ‌ 383

کارگاه 8: آسیب‌شناسی حدیث 384

تحریف 386

تعریف تحریف 386

تحریف متن 387

تحریف سند 389

قلب 389

تعریف قلب 389

گونه‌ها و نمونه‌های حدیث مقلوب 390

أ. مقلوب متنی 390

ب. مقلوب سندی 392

راه حلّ تحریف و قلب 393

تکالیف کارگاه 394

کتابنامه 395