نقش سنت‌های الهی در اعتلاء و انحطاط جوامع، از مسائل اجتماعی، تاریخی و تمدنی مهمی است که در تعالیم اسلامی مورد توجه شایانی قرار گرفته است. اصرار قرآن و روایات معصومین بر شباهت سرنوشت افراد، ملتها و جوامع، برای تأکید بر نقشآفرینی انسان‌ها در تعیین سرنوشت حال و آینده خویش در چارچوب سنت‌های الهی است؛ سنتهائی که با گزینش افراد انسانی پیوند خورده و اعتلاء یا انحطاط حیات اجتماعی آنها را رقم میزند. عمومیت و تغییرناپذیری سنت‌های الهی در جامعه، این احساس مسئولیت را در ما ایجاد میکند تا در باره چگونگی این سنت‌ها، زمینهها و شرائط جریان آن در جامعه و گروههای انسانی، نقش عاملان اجتماعی در این باره و نیز آثار و پیامدهای آن تأمل نمائیم. اینها مهمترین محورهائی است که این کتاب دنبال میکند تا به ویژه جامعه اسلامی رسالت الهی خود را در چگونه زیستن و چگونه تدبیر نمودن زیست اجتماعی گم نکند و به مسئولیت تاریخی خویش عمل نماید.
برچسب: سنت های الهی
سنت‌های الهی در اعتلا و انحطاط جوامع از دیدگاه قرآن و روایات
- موضوع : علوم و تحقیقات اسلامی
- نویسنده : آقای نصرالله آقاجانی
- ناشر : دانشگاه باقرالعلوم (ع)
- شابک : 978-622-9629-48-2
- تعداد صفحات : 632
- نوبت چاپ : اول
- تاریخ انتشار : 1399
- اندازه : رقعی
سخن دانشگاه 20
پیش‌گفتار 22
ضرورت و فواید بازشناسی سنت‌های اجتماعی 24
1) دستوری الهی 24
2) شباهت سرنوشت‌ها و تغییرناپذیری سنت‌ها 25
3) تأثیرگذاری بر سرنوشت خویش 26
4) عبرت‌آموزی از گذشته 27
5) بازشناسی مدل اسلامی سنت‌های اجتماعی 29
پیشینۀ تحقیق 29
ویژگیهای تحقیق 33
مسأله اعتلا و انحطاط در دوران معاصر 35
بخش اول: مفاهیم و مبانی 41
فصل اول: مفهوم‌شناسی جامعه و سنت‌های اجتماعی 43
انسان، موجودی اجتماعی 43
مفهوم جامعه 48
الفاظی از قرآن کریم در معنای گروهی از انسان‌ها 52
1) قوم 52
2) ناس 53
3) امت 54
الف) زمان (مقداری از زمان) 55
ب) پیشوا، رهبر، الگو 55
ج) راه و روش، کیش و آئین 56
د) گروهی از جان‌داران (اعم از انسان و حیوان) 56
ه) گروهی از انسان‌ها 56
4) قریه 58
5) جمع 59
6) مدینه 60
7) قبیله، شعوب، و جِبِلّه 62
مفهوم سنت 64
1) سنت در لغت 65
2) سنت در اصطلاح 66
الف) سنت در اصطلاح اصول فقه 66
ب) سنت در اصطلاح فقه 66
ج) سنت در روایات ائمۀ معصوم: 66
د) سنت در اصطلاح جامعهشناسی 67
ه) سنت در اصطلاح فلسفۀ تاریخ 67
و) سنت در اصطلاح قرآن کریم 68
نسبت سه مفهوم جامعه، تاریخ، و تمدن در بحث قانون‌مندی 70
مفهوم اعتلا 74
مفهوم انحطاط 77
نسبت اعمال انسان و سنت‌های الهی 79
نسبت جامعه و سنت‌های الهی 82
1) اثبات جریان سنت‌های الهی در جامعه 82
2) نسبت سنت‌های الهی در جامعه با اصالت جامعه 85
خلاصۀ فصل اول 87
فصل دوم: ویژگی‌ها و انواع سنت‌های اجتماعی 93
مقدمه 93
الف) ویژگیهای سنت‌های الهی در جامعه 94
1) خدایی بودن (سنت‌الله) 94
2) تکوینی بودن 95
3) هماهنگی سنت‌های تکوینی و تشریعی خداوند 96
4) عمومیت داشتن 96
5) ثبات و تغییرناپذیری 100
6) مطابقت با اصل علیت 103
7) هماهنگی با اختیار انسان 104
8) موعد مقرر داشتن 106
9) حاکمیت برخی از سنت‌ها بر برخی دیگر 108
10) توالی و تتابع سنت‌ها 109
ب) انواع سنت‌های الهی در جوامع 111
راههای کشف سنت‌های اجتماعی در قرآن و روایات 111
انواع طبقه‌بندی سنت‌های الهی در جوامع 116
1) طبقه‌بندی شهید صدر 116
2) دیدگاه مختار در انواع سنت‌های الهی در جوامع 121
انواع سنت‌های عام و مطلق الهی در جوامع: 122
سنت‌های مشروط به ایمان و مربوط به اعتلای جوامع 122
سنت‌های مشروط به کفر و مربوط به انحطاط جوامع 122
خلاصۀ فصل دوم 123
بخش دوم: سنت‌های الهی مطلق در جوامع 129
فصل اول: سنت رحمت عام الهی 131
مقدمه 131
مفهوم رحمت 132
رحمت عام الهی در قرآن 133
سنت رحمت عام الهی و تدبیر جوامع 134
1) رحمت و هدایت 134
2) رحمت و معیشت 135
3) رحمت و محبت 136
4) تقدم رحمت بر غضب 138
پیامدهای فرهنگی ـ اجتماعی سنت رحمت 141
1) ایجاد و افزایش رویکرد ایمانی 141
2) ایجاد و بسط امید 142
3) پناهگاه مردم 144
4) تأخیر عذاب و تشدید گناه 145
خلاصۀ فصل اول 146
فصل دوم: سنت هدایت عام الهی 148
مقدمه 148
هدایت تکوینی انسان بر فطرت توحید 149
جامعه و فطرت توحیدی 151
هدایت تکوینی عقلی 153
هدایت عام تشریعی در جامعه 154
اهداف سنت هدایت عام الهی 159
1) تحقق هدایت اختیاری 159
2) اتمام حجت 161
3) امتحان 163
خلاصۀ فصل دوم 163
فصل سوم: سنت اختیار و مسئولیت انسان 168
مقدمه 168
الف) انسان، موجودی مختار 168
ب) انسان و تعیین سرنوشت 172
ج) انسان و مسئولیت 175
الف) الزامات اجتماعی و فرهنگی سنت اختیار... 178
ب) ارادۀ جمعی منشأ تعیین سرنوشت اجتماعی 178
ج) تفکیک‌ناپذیری مسئولیت فردی و اجتماعی 180
د) مرزبانی فرهنگی و مراقبت اجتماعی 182
ه) امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر 184
خلاصۀ فصل سوم 185
فصل چهارم: سنت امتحان الهی 189
واژه‌شناسی سنت امتحان 189
1) امتحان 189
2) ابتلا 191
3) فتنه 192
4) اختبار 194
5) تمحیص 195
جایگاه و اهمیت سنت امتحان الهی 196
حقیقت سنت امتحان الهی 200
اهداف سنت امتحان الهی 201
1) رویش و ریزش 201
أ) امتحان برای پیدایش صبر 202
ب) امتحان برای رویش تقوا 203
ج) امتحان برای پیدایی بهترین عمل 203
د) امتحان برای پرورش مجاهدان راه خدا 204
2) تذکر، بیداری، و تضرع 205
3) تمیز و تفکیک 207
گسترۀ امتحان الهی 209
شرایط موفقیت در امتحان الهی 214
1) توجه دائمی به حضور در میدان امتحان الهی 214
2) شناخت و بصیرت 216
3) داشتن عزم و ارادۀ راسخ 217
4) تسلیم دربرابر فرمان الهی 218
5) استمداد از خدای متعال و توکل بر او 220
6) صبر و مقاومت در میدان امتحان 221
7) توجه به غایات سنت امتحان 222
خلاصۀ فصل چهارم 223
بخش سوم: سنت‌های الهی در اعتلای جوامع 227
فصل اول: عوامل و زمینه‌های عام جریان سنت‌های الهی... 229
مقدمه 229
الف) تمسک به توحید و عبودیت 231
نمونه‌هایی از سنت‌های اعتلا مشروط به ایمان و عمل صالح 232
1) سنت اعطای حیات طیبه 232
2) سنت گشایش برکات آسمان به روی اهل زمین 232
3) سنت برتری مؤمنان از کفار 232
4) سنت نصرت و امداد خاص الهی به مؤمنان 234
ب) پذیرش ولایت خدا و اولیای او 237
جایگاه محوری ولایت الهی در اعتلای جامعه 238
پذیرش ولایت الهی، شرط تحقق همۀ سنت‌های مربوط به اعتلا 239
1) ولایت الهی و سنت غلبه بر دشمنان 239
2) ولایت الهی و سنت خروج از ظلمت به نور 240
3) ولایت الهی و سنت امنیت 240
4) ولایت الهی و سنت نصرت 241
شرایط پذیرش و پیدایش ولایت الهی برای انسان 241
معرفت توحیدی و اخلاص در عمل 243
ج) وحدت ایمانی 244
عوامل وحدت ایمانی 246
1) اعتصام به قرآن کریم و سنت و عترت پیامبر9 246
2) حمایت و پشتیبانی مؤمنان از یکدیگر 249
3) اجرای عدالت 252
د) صبر و استقامت 253
تلازم ایمان، تقوا، و صبر، کلید گشایش‌ها 257
استقامت به‌جای عقب‌نشینی 260
راه صبر از دالان توکل 264
ه) قسط و عدالت‌خواهی، بنیاد برتر زندگی اجتماعی 265
1) عدالت، تعدیل‌کنندۀ محبت و نفرت در جامعه 267
أ) عدالت در مواجهه با خود و خویشان 267
ب) عدالت در بغض و کینه 268
2) برخی دیگر از آثار عدالت در روایات 269
و) مسئولیت‌شناسی و نظارت اجتماعی 271
مرابطه و نظارت اجتماعی 274
مسئولیت‌شناسی و هوشیاری در برابر دشمنان 277
رابطۀ قدرت اجتماعی و سه عنصر دعوت به خیر 278
عوامل و موانع مسئولیت‌شناسی و نظارت اجتماعی 280
الف) عوامل و موانع درونی 280
ب) عوامل و موانع بیرونی 281
خلاصۀ فصل اول 283
فصل دوم: انواع سنت‌های الهی در اعتلای جوامع 291
أ) سنت حیات‌بخشی الهی 291
چیستی سنت حیات‌بخشی خدا 292
حیات طیبه، ویژگی‌ها، و آثار آن 295
جامعه و سنت حیات‌بخشی خدا 300
ب) سنت ولایت الهی 301
چیستی سنت ولایت و اقسام آن 302
شرایط شمول سنت ولایت الهی 304
1) ایمان و استقامت 304
2) تبعیت از هدایت الهی و دوری از هوا پرستی 305
3) پذیرش ولایت پیامبر و اهل‌بیت: 307
4) حب و بغض و دوستی و دشمنی در راه خدا 310
آثار سنت ولایت الهی 311
1) خروج از ظلمت به نور 311
2) غلبه و نصرت 312
3) فقدان ترس و اندوه 313
ج) سنت غلبۀ حق بر باطل 314
تقابل حق و باطل 314
جریان سنت غلبۀ حق بر باطل در عالم و آدم 315
طرد باطل در نظام هستی 316
غلبۀ انبیا، تجلی سنت حق 320
مثل قرآنی در مقایسۀ حق و باطل 322
پیام اجتماعی سنت غلبۀ حق بر باطل 326
د) سنت امداد الهی 328
1) امداد عام الهی 328
2) امداد خاص الهی به انبیا و مؤمنان 330
شرایط بهره‌مندی از سنت امداد الهی 332
1) ایمان به خدا 332
2) تقوا 334
3) ذکر خدا، توکل و استعانت از او 336
4) نصرت دین خدا 340
5) صبر و استقامت فردی و جمعی 341
6) صدق و خلوص در راه خدا 346
7) استغفار 347
انواع امدادهای الهی به مؤمنان 351
1) امدادهای معنوی خدا به مؤمنان 351
الف( افزایش نور و اعطای هدایت خاص 351
ب) اعطای فرقان 354
ج) ایجاد گرایش‌های معنوی در مؤمنان 356
د) رهایی از بن‌بست‌ها 357
ه) کفایت الهی 359
و) استجابت دعا 361
ز) شکوفایی و تثبیت الهی 365
ح) نجات‌بخشی 367
1- ایمان 368
2- توکل بر خدا و تفویض امورات به او 369
3- ابلاغ رسالت الهی 370
2) امدادهای مادی خدا به مؤمنان 372
الف) افزایش نعمتها 373
1) تأثیر شکر نعمت 373
2) تأثیر تقوا و استغفار 374
3) تأثیر انفاق 374
ب) امنیت و دفع شر دشمنان 377
ج) امداد در میدان جنگ 378
سنت امداد الهی و پیامدهای اجتماعی 381
خلاصۀ فصل دوم 382
بخش چهارم: سنت‌های الهی در انحطاط جوامع 387
فصل اول: عوامل و زمینه‌های عام جریان سنت‌های الهی... 389
مقدمه 389
چند اصل قرآنی 390
1) انحطاط جوامع، مسبوق به سوءرفتار انسان‌ها 390
2) نسبت نظام تکوین با اعتلا و انحطاط جوامع 392
3) سنخیت انحطاط با عملکرد انسان‌ها 394
4) اتمام حجت الهی قبل از انحطاط 396
انواع عوامل انحطاط 397
1) عوامل عام انحطاط جامعه در حوزۀ عقل 399
الف) غفلت و جهالت 401
ب) محدویت به ظاهر و محرومیت از باطن 406
ج) بسندگی و خرسندی از علوم این‌جهانی 409
د) مهجور شدن معارف قرآن و اهل‌بیت در جامعه 410
ه) پندارگرایی 414
و) سخریه‌گرایی در دین خدا 418
ز) هواپرستی و شهوتگرایی 420
ح) فقدان بصیرت 421
ط) تقلید مذموم 422
2) عوامل عام انحطاط جامعه در حوزۀ دین 424
الف) دین غیرالهی 427
ب) دین غیرفطری 428
ج) دین غیرحنیف 430
د) دین غیرقیم 431
ه) دین محرّف 435
3) عوامل عام انحطاط در حوزۀ ایمان 438
الف) کفر و شرک، بنیان انحطاط جامعه 438
ب) نفاق یا کفر پنهان 448
ب) ایجاد فساد در درون جامعۀ اسلامی... 451
ج) ارتداد و بازگشت از ایمان 454
د) هواپرستی و دنیاگرایی 459
1) پیروی از هوی 462
2) محبت به دنیا 462
3) شهوت‌پرستی 464
4) اتراف، اشرافیت‌گرایی، و خوش‌گذرانی 465
ی) عاملیت نظام سیاسی غیرالهی در انحطاط جوامع 498
خلاصۀ فصل اول 524
فصل دوم: انواع سنت‌های الهی در انحطاط جوامع 533
مقدمه 533
جریان قطعی سنت‌های انحطاط در جوامع 534
انواع سنت‌های الهی در انحطاط جوامع انسانی 537
الف) سنت اضلال الهی 537
ویژگیهای اضلال الهی 539
1) بنبستهای معرفتی و اخلاقی 539
2) فقدان پناهگاه و سلب عوامل رشد 542
3) بربادرفتگی اعمال 543
عوامل و زمینه‌های اضلال الهی 546
ب) سنت املاء و استدراج 546
ویژگیهای سنت استدراج 552
1) مخفی بودن استدراج 552
2) تدریجی بودن استدراج 554
3) توالی نعمتها 554
4) گرفتار شدن ناگهانی به عذاب 555
لزوم هوشیاری دربرابر سنت استدراج 556
ج) سنت تزئین 557
انواع سنت تزئین 557
1) تزئین برای تشویق و پاداش 557
2) تزئین برای امتحان 558
3) تزئین مجازاتی و مهلک 562
د) سنت مکر 568
ویژگیهای سنت مکر الهی 570
1) بازگشت مکر انسان به خودش 570
2) بی‌خبری انسان از مکر الهی 571
3) غلبۀ مکر الهی 572
ویژگی مشمولان مکر الهی 574
ه) سنت تسلط و ولایت ظالمان 576
و) سنت عذاب و هلاکت 578
1) جریان مستمر سنت هلاکت در تاریخ 579
2) هلاکت در زمان معین 581
3) هلاکت، پدیدهای جمعی 582
4) هلاکت، مشروط به دو شرط بعثت رسول... 585
خلاصۀ فصل دوم 589
منابع 595
نمایه آیات و روایات 601