نوشتار حاضر که حاصل تلاش جمعی از پژوهشگران
جامعه الزهرا3 است با انگیزه پاسخگویی به سه سؤال مهم نگاشته
شده است:
1. دانشمندانی چون سقراط، افلاطون، ارسطو، گالیله، دکارت، کانت، دیویی و... در مغرب زمین و اندیشمندانی چون فارابی، بوعلی، ابنجزری، طوسی، ملاصدرا، علامه طباطبایی و... چه روش تحقیقی داشتهاند؟ ایشان از چه شیوهای برای تولید علم و نظریه پردازی سود میبردهاند؟
2. علم منطق به عنوان روشی کهن که از نیمه دوم قرن بیستم، دوباره مورد توجه جدی اندیشه وران قرار گرفته؛ چه اندازه در مجد علمی و عظمت تمدن اسلامی، نقش داشتهاست؟
3. اخلاق پژوهش چیست و چه نقشی در پیشرفت های علمی، نوآوری و خلاقیت دارد؟ به تعبیر دقیق تر، آیا مباحث «ارزشی»، مثل اخلاق، بر تحقیقات «کمّی» و علوم تجربی میتواند اثر جدی و عمیق داشته باشد؟
دانشگاه باقرالعلوم7 با هدف ارائه دستاوردهای پژوهشی به جامعه علمی کشور، اقدام به نشر این اثر نموده است، امید میرود مورد استقبال طلاب، اساتید و دانشجویان قرار گیرد.
فهرست مطالب
سخن دانشگاه 11
سرآغاز 15
سخنی با اساتید محترم 18
اهداف کلی 19
بخش اول: کلیات روش تحقیق (رئوس ثمانیه) 23
درس اول: کلیات، رئوس ثمانیه (1) ……………….………………………………25
محور اول: مفهومشناسی 26
محور دوم: تاریخچه علم در غرب و اسلام 32
الف: تاریخچه علم در غرب 32
ب: تاریخچه علم در اسلام 35
سیر جهانى منطق 40
سابقه اخلاق پژوهش 47
نگارش های پیرامون ارتباط تحقیق، اخلاق و منطق 49
درس دوم: کلیات، رئوس ثمانیه (2) 54
محور سوم: فایدههای تحقیق 56
محور چهارم: ضرورت و اهمیت روش تحقیق 60
محور پنجم: جنس روش تحقیق 65
محور ششم: مرتبه روش تحقیق 65
محور هفتم: تقسیمات اصلى 65
محور هشتم: شیوههاى تعلیم 66
درس سوم: اخلاق تحقیق 68
دانشپژوهان از منظر امام علی7 ....................................................69
الف: صفات عقیدتی، علمی...................................................... 72
ب: صفات اخلاقى 75
ج: خصوصیات رفتارى 79
موانع تحقیق 85
موانع معرفت از منظر متفکران غرب 87
اخلاق تحقیق در آینه کلام معصوم: 89
درس چهارم: انواع تحقیق 98
1 ـ انواع تحقیق بر اساس تعداد محقق 99
2- انواع تحقیق بر اساس ماهیت دادهها 104
3 ـ انواع تحقیق بر اساس هدف 105
4 ـ انواع تحقیق بر اساس منبع تحقیق 106
5 ـ انواع تحقیق بر اساس روشهاى تحقیق 107
1 ـ 5 روش توصیفی 108
2 ـ 5 روش تجزیهوتحلیلی 110
1ـ2ـ5 روش انتقادى 114
ترازوىِ اخلاقِ نقد 117
نکته اخلاقی 117
درس پنجم: ادامه انواع تحقیق 119
2 ـ 2 ـ 5 روش مقایسهاى (تطبیقی) 120
3 ـ 2 ـ 5 روش همبستگى 121
3 ـ 5 روش کشفى 122
6 ـ انواع تحقیقات بر اساس نحوه جمعآوری اطلاعات 126
1 ـ 6 تحقیقات میدانى 126
2 ـ 6 تحقیقات کتابخانهاى 128
مرحله اول؛ پیشبینی مهم قبل از مطالعه 131
مرحله دوم؛ توصیههای هنگام مطالعه 134
مرحله سوم؛ رعایت نکات بعد از مطالعه 136
راهحل مشکل فراموشى: مرور سازماندهی شده 137
بخش دوم: مراحل تحقیق 139
درس ششم: مرحله اول و دوم تحقیق 141
مرحله اول: عملیات مقدماتی تحقیق 142
گام 1. طرح و نقشه ابتدایی 143
گام 2. انتخاب موضوع 143
گام 3. منبع شناسى 145
نقش اخلاق در انتخاب منبع 153
گام 4. مطالعه اجمالى 153
نکات اخلاقی مرحله اول 157
مرحله دوم تحقیق: جمعآوری و سازماندهی اطلاعات 157
گام 1. تهیه شناسنامه منابع 158
گام 2. تنظیم شناسنامهها 161
گام 3. تهیه جدول فهرست مطالب 161
گام 4. تنظیم و پردازش جدولها 162
• فواید جدول فهرست مطالب 163
درس هفتم: ادامه مرحله دوم (جمعآوری و سازماندهی دادهها) 166
گام 5. طرح نویسی 167
1. بیان مسئله 168
2. فرضیه و حدس 170
3. تاریخچه/ سابقه موضوع (مسئله) تحقیق/ پیشینه تحقیق 174
4. اهمیت و ضرورت تحقیق 174
5. اهداف تحقیق 175
6. نوع پژوهش 176
7. سازماندهی 177
8. تعریف مفاهیم کلیدى 178
9. مشکلات 178
10. منابع پژوهشى (فهرست منابع) 178
گام 6. مطالعه تفصیلى 179
گام 7. فنون یادداشتبرداری 179
اوّل: نقلقول مستقیم 181
دوم: تقطیع 181
سوم: با تصرف 181
چهارم: تلخیص 181
پنجم: اقتباس 181
اخلاق پیشینه نویسی 181
درس هشتم: مرحله سوم: بررسی محتوای فیشها (روش توصیفی) 189
گام اول: روش توصیف 190
کاربردهاى علم منطق در روش توصیفى 191
اول؛ مباحث الفاظ 194
دوم؛ انواع توصیف 196
سوم؛ پرسشهاى اساسى (اساس المطالب) 197
چهارم؛ پرسشهای فرعى (فروع المطالب) 198
پنجم؛ کلیات پنجگانه (کلیات خمس) 199
ششم؛ محورهای هشتگانه (رئوس ثمانیه) 199
هفتم؛ استدلال 201
اخلاق توصیف 206
درس نهم: ادامه مرحله سوم؛ بررسی محتوای فیش ها (روش تحلیلی) 209
اقسام تحلیل 210
اول: روش نقد 210
دوم: روش همبستگی 213
سوم: روش مقایسهای (تطبیقی) 215
کاربردهاى منطق در روش تحلیلى 217
اول؛ نسبتهاى چهارگانه (نسب اربعه) 217
دوم؛ تقسیم 219
سوم؛ دلالت التزامى و عَرَض لازم 222
چهارم؛ استدلال مباشر 224
پنجم؛ استدلال غیرمباشر 226
درس دهم: ادامه مرحله سوم: بررسی محتوای فیشها(روش کشفی 1) 230
انواع علت 232
برخی کاربردهای علم منطق در روش کشفی 237
اول: لم ثبوتى 237
دوم: استدلال 239
استدلال مباشر 239
استدلال غیرمباشر 240
قسم اول: تمثیل 240
اخلاق کشف و نظریهپردازی 242
درس یازدهم: ادامه مرحله سوم: بررسی محتوای فیشها(روش کشفی 2) 245
قسم دوم: استقرا 246
قسم سوم: قیاس 259
پیوند کشف، تحلیل و اخلاق 265
درس دوازدهم: ادامه مرحله سوم: بررسی محتوای فیشها(صناعات خمس) 268
جایگاه صناعات خمس در منطق و روش تحقیق 269
1. برهان 270
2- خطابه 273
3- جدل 274
4- شعر 276
5- مغالطه یا سفسطه 276
کاربرد مغالطه در روش کشفى 286
اخلاق گردآوری مطالب، تحلیل و کشف 293
درس سیزدهم: ادامه مرحله سوم و مرحله چهارم تحقیق 296
ادامه بررسی محتوای فیشها (گام اول) 297
گام 2. تقسیم فیشها 297
گام 3. پیرایش یادداشتها 298
گام 4. چینش ستونى فیشها 298
گام 5. سازماندهی و نقشه مجدد 299
گام 6. تنظیم دوباره فیشها 300
مرحله چهارم: نگارش و ضمایم 300
گام 1. نگارش پیشنویس اول 301
عناصر نوشتار 301
فهرست مطالب 301
چکیده 302
مقدمه 303
کلیات 305
بخشها و فصول 309
روشهای آدرسدهی 310
الف) پانوشت (پاورقی) 310
ب) پینوشت 313
ج) درونمتنی 313
نتیجهگیری 314
فهرست منابع (کتابنامه) 315
گام 2. مرور پیشنویس اول 315
گام 3. نگارش پیشنویس دوم 316
گام 4. مرور پیشنویس دوم 316
گام 5. پاکنویس 317
گام 6. بایگانى فیشها 317
منابع 319